Rozdwojenie jaźni (osobowość wieloraka)

Rozdwojenie jaźni, znane również jako osobowość wieloraka, to zaburzenie psychiczne, które wzbudza wiele zainteresowania i kontrowersji zarówno wśród specjalistów, jak i w społeczeństwie. Choć jego istnienie było tematem debat przez wiele lat, współczesna psychiatria uznaje je za realne i poważne zaburzenie. W artykule tym przyjrzymy się bliżej, czym jest osobowość wieloraka, jakie są jej objawy, przyczyny oraz metody leczenia.

Czym jest rozdwojenie jaźni?

Rozdwojenie jaźni, formalnie nazywane zaburzeniem dysocjacyjnym tożsamości (DID – Dissociative Identity Disorder), to stan, w którym w jednej osobie występują dwie lub więcej odrębnych tożsamości lub osobowości. Każda z tych osobowości może mieć swoje własne wzorce myślenia, odczuwania i zachowania. Osoby cierpiące na DID mogą doświadczać okresów amnezji, kiedy jedna osobowość przejmuje kontrolę, a inne są nieświadome tego, co się dzieje.

Można wyróżnić 2 zjawiska dysocjacji:

• Dysocjacja patologiczna – przejawia się jako utrata pamięci lub zmiany w osobowości o charakterze dysocjacyjnym.
• Dysocjacja niepatologiczna – można opisać jako stan fantazjowania na jawie.

Rozdwojenie jaźni – objawy

Objawy rozdwojenia jaźni są różnorodne i mogą obejmować:

1. Zmiany tożsamości: Osoba może przejawiać różne osobowości, które mogą się różnić wiekiem, płcią, zainteresowaniami i stylem życia.
2. Amnezja: Brak wspomnień dotyczących ważnych wydarzeń, które miały miejsce w trakcie przejęcia kontroli przez inną osobowość.
3. Depersonalizacja i derealizacja: Częste uczucia oderwania od własnej osoby lub rzeczywistości.
4. Problemy emocjonalne i behawioralne: Depresja, lęki, impulsywne zachowania, samookaleczanie się i myśli samobójcze.
5. Trudności w codziennym funkcjonowaniu: Problemy w pracy, w relacjach międzyludzkich oraz w życiu społecznym.

Przyczyny rozwoju osobowości mnogiej

Początkowo dysocjacyjne zaburzenie świadomości było łączone z rodzajem histerii konwersyjnej. Obecnie jednak częściej wskazuje się na jego psychogenne podłoże. Co istotne, nowa klasyfikacja osobowości mnogiej jako zaburzenia dysocjacyjnego sugeruje, że jest ono częścią spektrum zaburzeń lękowych, a nie osobowościowych.

Głównym czynnikiem prowadzącym do rozwoju osobowości mnogiej są traumatyczne wydarzenia i zaburzone relacje z otoczeniem. Literatura wskazuje, że pacjenci zwykle doświadczali wielokrotnych traum. Najczęściej wymieniane traumy obejmują nadużycia seksualne, przemoc fizyczną oraz inne doświadczenia wywołujące silny lęk. Badania Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego w Stanach Zjednoczonych wykazały, że aż 97% przypadków dysocjacyjnych zaburzeń tożsamości osobowości mnogiej jest związanych z traumą w dzieciństwie.

• 85% badanych doświadczyło nadużyć seksualnych, z czego 68% padło ofiarą kazirodztwa.
• 75% badanych doświadczyło przemocy fizycznej.
• 70% badanych doświadczyło zarówno nadużyć seksualnych, jak i przemocy fizycznej.
• 60% badanych doświadczyło skrajnego zaniedbania ze strony opiekunów.
• 40% badanych było świadkami gwałtownej śmierci.

Pacjenci również wspominają inne formy nadużyć, takie jak ubóstwo czy znęcanie się psychiczne. Jedno poważne traumatyczne zdarzenie może prowadzić do rozwoju zaburzenia, które może się uaktywniać nawet w mniej stresujących sytuacjach. Zaburzenia dysocjacyjne mogą również mieć podłoże środowiskowe lub genetyczne, co potwierdzają badania przeprowadzone na rodzeństwie. Charakterystyczne dla przyczyn dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości jest ich szczególnie sadystyczna forma i powtarzalność.

Diagnostyka osobowości wielorakiej

Diagnostyka DID jest skomplikowana i wymaga wieloaspektowego podejścia. Psychiatrzy i psychoterapeuci stosują różne metody, takie jak:

1. Wywiad kliniczny: Szczegółowy wywiad z pacjentem i jego rodziną, aby zebrać pełen obraz symptomów.
2. Kwestionariusze i testy psychologiczne: Narzędzia diagnostyczne pomagające ocenić obecność i nasilenie objawów dysocjacyjnych.
3. Obserwacja kliniczna: Monitorowanie zachowań i reakcji pacjenta w różnych sytuacjach.

Leczenie rozdwojenia jaźni

Leczenie osobowości wielorakiej jest złożonym i długotrwałym procesem, który zazwyczaj obejmuje:

1. Psychoterapię: Najczęściej stosowaną formą terapii jest psychoterapia indywidualna, która koncentruje się na integracji różnych osobowości i radzeniu sobie z traumą. Terapie takie jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia skoncentrowana na traumie (TFT) są powszechnie stosowane.
2. Leki: Choć nie ma leków specyficznych dla DID, leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe mogą być stosowane w celu łagodzenia objawów towarzyszących, takich jak depresja i lęki.
3. Wsparcie społeczne: Wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół oraz grup wsparcia jest niezwykle ważne dla procesu zdrowienia.

Rozdwojenie jaźni u dzieci

Rozdwojenie jaźni może pojawić się już we wczesnym dzieciństwie, mimo że najczęściej diagnozowane jest u osób dorosłych. Poniżej przedstawiamy kluczowe informacje dotyczące tego zaburzenia, które pomogą lepiej zrozumieć jego naturę i wpływ na rozwój dziecka.

• Wiek występowania:
  • Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości najczęściej dotyka osoby w wieku 25-35 lat.
  • Czynniki sprzyjające rozwojowi zaburzenia pojawiają się zazwyczaj w dzieciństwie.
  • Zaburzenie może występować już u dzieci w wieku 3-4 lat.
• Nie mylić z wyimaginowanymi przyjaciółmi:
  • Ważne jest, aby nie utożsamiać dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości z wyimaginowanymi przyjaciółmi dzieci.
• Powiązanie z wyimaginowanymi przyjaciółmi:
  • Dzieci z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości często mają lub miały wyimaginowanego przyjaciela.
  • Obecność wyimaginowanego przyjaciela nie jest jednoznacznym wskaźnikiem zaburzenia.
• Wpływ traumy na rozwój mózgu:
  • Poważna trauma doświadczona w dzieciństwie może wpływać na rozwój mózgu.
  • Trauma może przyczynić się do pojawienia się zaburzeń psychicznych w późniejszym życiu.
• Mechanizm obronny:
  • Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości u dziecka działa jako mechanizm obronny przed trudnymi sytuacjami.
  • Alternatywna osobowość chroni dziecko przed bolesnymi doświadczeniami.
• Okres szczególnej wrażliwości:
  • Najbardziej wrażliwy okres dla dziecka to wczesne dzieciństwo do około 10 lat.
  • Dzieci w tym wieku są szczególnie podatne na traumatyczne doświadczenia.
• Zatarcie granicy między fantazją a rzeczywistością:
  • Trauma może prowadzić do zatarcia granicy między fantazją a rzeczywistością u dzieci.
  • Zatarcie tej granicy może się nasilać w wyniku traumatycznych zdarzeń.

Rozdwojenie jaźni a choroba afektywna dwubiegunowa

Rozdwojenie jaźni i choroba afektywna dwubiegunowa to dwa odrębne zaburzenia, które często są mylone przez społeczeństwo z powodu podobnego nazewnictwa.

W chorobie dwubiegunowej pacjent zachowuje swoją tożsamość, ale przeżywa naprzemienne epizody depresyjne i maniakalne oraz hipomaniakalne. Epizod depresyjny charakteryzuje się spadkiem nastroju, obniżonym poczuciem własnej wartości, lękami i ogólnym wycofaniem z życia. Z kolei stan maniakalny to okres wzmożonego pobudzenia, zwiększonej energii, pewności siebie i kreatywności, ale także wybuchowości i ryzykownych zachowań, takich jak niebezpieczne kontakty seksualne czy impulsywne decyzje finansowe. Oba te stany są męczące i zakłócają równowagę życia pacjenta.

Podobnie jak w przypadku osobowości wielorakiej, pacjenci z chorobą dwubiegunową mogą mieć traumatyczne doświadczenia w przeszłości. Jednak dodatkowe czynniki, takie jak uszkodzenia układu nerwowego, nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych, również mogą prowadzić do rozwoju choroby dwubiegunowej.

Najważniejsze informacje:

• Tożsamość:
  • W chorobie dwubiegunowej pacjent zachowuje swoją tożsamość.
  • Rozdwojenie jaźni wiąże się z występowaniem różnych osobowości w jednej osobie.
• Stany emocjonalne:
  • Choroba dwubiegunowa obejmuje epizody depresyjne i maniakalne/hipomaniakalne.
  • Epizod depresyjny: spadek nastroju, obniżenie poczucia własnej wartości, lęki, wycofanie.
  • Stan maniakalny: pobudzenie, zwiększona energia, pewność siebie, kreatywność, wybuchowość, ryzykowne zachowania.
• Czynniki przyczynowe:
  • Trauma może wpływać na rozwój obu zaburzeń.
  • Dodatkowe czynniki choroby dwubiegunowej: uszkodzenia układu nerwowego, nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych.

Osobowość wieloraka – wyzwania i kontrowersje

Osobowość wieloraka pozostaje tematem kontrowersji i debat w środowisku medycznym i psychologicznym. Część specjalistów kwestionuje istnienie tego zaburzenia, sugerując, że niektóre przypadki mogą być wynikiem sugestii terapeutycznej lub złożonymi formami innych zaburzeń psychicznych. Mimo tych kontrowersji, istnieje wiele dowodów klinicznych i przypadków, które potwierdzają autentyczność doświadczeń pacjentów z DID.

Rozdwojenie jaźni – edukacja i świadomość

Rozdwojenie jaźni, czyli osobowość wieloraka, to skomplikowane i często źle rozumiane zaburzenie psychiczne. Choć jego diagnoza i leczenie są trudne, zrozumienie mechanizmów i objawów tego zaburzenia może prowadzić do skuteczniejszych interwencji i wsparcia dla osób cierpiących na DID. Edukacja i świadomość społeczna są kluczowe, aby zapewnić odpowiednią pomoc i zmniejszyć stygmatyzację osób dotkniętych tym zaburzeniem.