Gaslighting to forma manipulacji psychicznej, polegająca na systematycznym podważaniu poczucia rzeczywistości ofiary przez sprawcę. Sprawca, poprzez różnorodne działania i wypowiedzi, stara się sprawić, by ofiara zaczęła wątpić w swoje spostrzeżenia, pamięć oraz zdrowie psychiczne. Celem gaslightingu jest zazwyczaj zdobycie kontroli nad ofiarą oraz osłabienie jej poczucia własnej wartości i niezależności. Gaslighting przyjmuje wiele form i objawia się na różne sposoby, w zależności od kontekstu relacji i technik stosowanych przez sprawcę.
Jak wygląda gaslighting?
- Podważanie poczucia rzeczywistości: Sprawca może zaprzeczać faktom lub zdarzeniom, które miały miejsce, twierdząc, że ofiara sobie to wyobraziła lub przekręciła fakty.
- Trywializowanie uczuć: Sprawca bagatelizuje uczucia ofiary, twierdząc, że są one przesadzone lub nieadekwatne do sytuacji.
- Zaprzeczanie swoim działaniom: Nawet w obliczu dowodów, sprawca może zaprzeczać, że kiedykolwiek powiedział lub zrobił coś krzywdzącego.
- Przekręcanie faktów: Sprawca może przedstawiać fałszywe informacje lub zmieniać kontekst sytuacji, aby ofiara zaczęła wątpić w swoją wersję wydarzeń.
- Zmiana tematu: Gdy ofiara próbuje poruszyć kwestie dotyczące zachowania sprawcy, ten może zmieniać temat lub oskarżać ofiarę o to samo zachowanie.
- Wyolbrzymianie błędów ofiary: Każdy błąd lub pomyłka ofiary jest wyolbrzymiany, podczas gdy własne błędy sprawca minimalizuje lub ignoruje.
- Izolacja od innych: Sprawca może próbować odciąć ofiarę od rodziny, przyjaciół lub innych źródeł wsparcia, aby ułatwić kontrolę nad jej percepcją rzeczywistości.
Gaslighting – przykłady
Ta forma manipulacji występuje w różnych kontekstach relacji międzyludzkich – zarówno osobistych, jak i zawodowych. Oto kilka realnych przykładów, które mogą pomóc zrozumieć, jak gaslighting manifestuje się w codziennym życiu:
- Relacje rodzinne: Rodzic, który stale krytykuje dziecko za wyrażanie własnych uczuć, mówiąc „Przestań płakać, nic się nie stało” lub „Jesteś zbyt wrażliwy”, co może sprawić, że dziecko zacznie wątpić w swoje uczucia i emocje.
- Praca: Przełożony, który po krytykowaniu pracownika za błąd, którego ten nie popełnił, następnie zaprzecza, że kiedykolwiek miała miejsce taka krytyka, skłaniając pracownika do wątpienia we własną pamięć zdarzeń.
- Związki partnerskie: Partner, który po powrocie do domu w późnych godzinach nocnych, zaprzecza, że obiecał wrócić wcześniej i twierdzi, że druga strona „znowu robi scenę o nic”, co może sprawić, że osoba ta zaczyna wątpić w swoje odczucia i pamięć.
- W przyjaźniach: Przyjaciel, który po zrobieniu czegoś krzywdzącego, zaprzecza, że to zrobił, a następnie sugeruje, że masz „za dużą wyobraźnię” lub „zawsze wszystko przekręcasz”, co może prowadzić do wątpliwości co do własnej oceny sytuacji.
- Media społecznościowe: Osoba, która publicznie kwestionuje twoje doświadczenia lub uczucia wyrażone w postach, sugerując, że przesadzasz lub nie rozumiesz sytuacji, co może skłonić do wątpienia w prawdziwość własnych doświadczeń.
Te przykłady pokazują, że gaslighting stosuje się w różnych sytuacjach, często przez osoby bliskie ofierze, co utrudnia jej zidentyfikowanie i przeciwdziałanie tej formie manipulacji. Ważne jest, aby pamiętać, że gaslighting jest strategią kontroli i manipulacji, a uświadomienie sobie jego obecności w relacji jest pierwszym krokiem do obrony przed nim.
Jak sobie poradzić z gaslightingiem?
Obrona przed gaslightingiem wymaga przede wszystkim uświadomienia sobie, że to, co się dzieje, nie jest normalnym ani zdrowym elementem relacji. Ważne jest, aby szukać wsparcia u zaufanych osób, które mogą pomóc utrzymać obiektywny punkt widzenia na sytuację. Korzystanie z terapii psychologicznej (nurt psychodynamiczny lub nurt poznawczo-behawioralny) może również pomóc ofiarom gaslightingu zrozumieć mechanizmy tej manipulacji i nauczyć się strategii radzenia sobie z nią. Utrzymywanie dokładnych zapisów rozmów i zdarzeń może również pomóc w utrzymaniu klarowności co do tego, co jest prawdą.
